دزانی میرات و مه‌زادی ناسنامه‌ی نه‌ته‌وه‌یه‌ک
له‌گه‌ڵ ته‌واوبونی هه‌زاره‌ی دوهه‌م و ده‌سپێکردنی هه‌زاره‌یه‌کی نوێ، راده‌ی پێشکه‌وتن و گه‌شه‌ی کۆمه‌ڵگای مرۆڤایه‌تی بۆ گه‌یشتن به ئاوات و دابین کردنی پێویستیه‌کان زیاتر له هه‌مو حه‌ز و خولیاکانی مرۆڤ له‌به‌ر چاواندا زه‌قه. به له‌به‌ر چاوگرتنی ئه‌و هه‌مو که‌ندو کۆسپانه‌ی که له سه‌ر رێی هه‌نگاوه‌کانی مرۆڤ بونه‌ته له‌مپه‌ر، ئه‌بینین دنیای ئه‌مڕۆکه له باری پێشکه‌وتنی هه‌مه لایه‌نه‌وه له ئاستێکی ناسکدایه، به‌جۆرێ که ته‌نانه‌ت زاناکانیش له حاست گومان بۆ چاره‌نوس و دواڕۆژی جیهاندا داماون. له وه‌ها کاتێکدا و به یه‌که‌م نیگا واهه‌ست ئه‌کرێ ئیتر گه‌ڕانه‌وه‌و بیرهێنانه‌وه و پشکنینی ژیانی پێشینیان، هه‌روه‌ها موتالا کردنی له‌م بابه‌ته‌وه جێگایه‌کی ئه‌وتۆی نه‌ماوه و یان ئه‌گه‌ر هه‌بێت ئه‌وا زۆر که‌م ره‌نگ ئه‌نوێنێ، به پێچه‌وانه‌ی ئه‌م بۆچونه ئه‌بینین هه‌وڵ بۆ رون کردنه‌وه‌ی لایه‌نه نادیاره‌کانی مێژو و وڵام دانه‌وه‌ی گه‌لێک پرسیاری بێ وڵام زیاتر بوه‌و گرینگی تایبه‌تی پێ ئه‌درێ و کۆنینه ناسی و ئاسه‌وار ناسی زانستێکی تایبه‌ته‌و ته‌نانه‌ت له زانکۆکاندا کورسی تایبه‌تی بۆ ته‌رخان کراوه.
نابێ ئه‌وه له بیر بکه‌ین که بینای پێشکه‌وتنه‌کانی ئه‌مڕۆ له‌سه‌ر ئاسه‌وار و ئه‌زمونه‌کانی پێشینیان دامه‌زراوه، بونی شارستانیه‌تی مه‌زن و له‌مێژینه وه‌کو به‌ڵگه‌و پێناسه‌ی هه‌ر نه‌ته‌وه‌یه‌ک به گه‌وره‌ترین شانازی له قه‌ڵه‌م ئه‌درێ.هه‌ربۆیه پاراستنی ئه‌و شانازیه وه‌کو گه‌وره‌ترین ناسنامه‌ی نه‌ته‌وایه‌تی قورساییه‌کی گه‌وره ئه‌خاته سه‌ر شانی یه‌که یه‌که‌ی ئه‌ندامانی کۆمه‌ڵگا، ئه‌مڕۆکه له ته‌واوی جیهاندا ئه‌م ئه‌رکه په‌سه‌ند کراوه و به‌رپرسیاره‌تیه‌کی ئه‌وتۆی خستۆته ئه‌ستۆی کۆمه‌ڵگا. له‌وه‌ش زیاتر پاراستنی ئاسه‌واره مێژوییه‌کان وه‌ک داوایه‌کی جیهانی لێهاتوه و هه‌مو کۆڕ و کۆمه‌ڵه نێو نه‌ته‌وه‌ییه‌کان له‌به‌ر پاراستنی شوێنه‌واره دێرینه‌کان دێنه جواب و نمونه‌ی ئه‌م دواییه‌ی ئه‌فغانستان و کرده‌وه کۆنه‌په‌ره‌ستانه‌کانی تاڵه‌بان و مه‌حکوم کردنی ئه‌و کرداره ناحه‌زه به شێوه‌یه‌کی گشتی و ته‌نانه‌ت له لایه‌ن وڵاتانی پێشنه‌که‌وتوش ئه‌م راستیه به باشی ئه‌سه‌لمێنێ.
له سه‌ره‌تای هه‌زاره‌ی نوێدا بایه‌خی شوێنه‌واره مێژوییه‌کان کاتێ باشتر ده‌رئه‌که‌وێ که ده‌بینین ئه‌و ئاسه‌وارانه بونه‌ته هۆی دروست بونی سه‌نعه‌تێکی نوێ به ناوی توریسم، سه‌نعه‌تێ که ساڵانه سه‌دان میلیارد دۆلاری داهات هه‌یه به بێ ئه‌وه‌ی سه‌رمایه‌و زه‌حمه‌ت و کاتێکی ئه‌وتۆی بۆ ته‌رخان بکرێ. بۆیه بونی شوێنه‌واره مێژوییه‌کان له‌گه‌ڵ خستنه به‌رچاوی ئاسه‌واره ده‌ستکرده‌کان هه‌روه‌ها دابین کردنی ئاسایش و شوێنی حه‌وانه‌وه، گه‌وره‌ترین ده‌ور له زۆربونی گه‌شتیاران و ئاسه‌وارناسان و مێژو ناساندا ده‌بینێ که ئه‌وه‌ش یانی راکێشانی ده‌یان میلیارد دۆلار ده‌رامه‌د که رێژه‌یه‌کی به‌رچاو له داهاتی ئه‌و وڵاتانه پێک دێنێ که له‌گه‌ڵ بونی ئه‌و شوێنه‌وارانه راستیه‌کانیان به باشی بۆ ده‌رکه‌وتوه و ئه‌رکه‌کانیان له‌م بابه‌ته‌وه به ته‌واوی به جێ هێناوه.
له‌گه‌ڵ چونه‌سه‌ری گرینگی سه‌نعه‌تی توریسم، گرینگی شوێنه‌واره دێرینه‌کان و دهستکرده کۆنینه‌کان زیاتر ده‌چنه سه‌ر و ئه‌وه هه‌مان کاته که به‌هره‌ی مادی به‌های مادیش دروست ئه‌کات و له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا هه‌ر ئێستا به‌شێکی زۆر له ئاسه‌واره مێژوییه‌کان ده‌ستیان به‌سه‌ردا نه‌گیراوه، گه‌ڕان به‌دوای ئه‌م ده‌ستکردانه‌دا له هه‌ڵچونێکی زۆردایه‌و سروشتیشه له‌گه‌ڵ به‌رگری وڵاتان و کۆمه‌ڵگای جیهانی و پاراستنی ئه‌و شوێنه‌وارانه دیارده‌ی دزین و به تاڵان بردنیان له چوارچێوه‌ی تاقم و بانده مافیایه‌کان بۆ ئاودیو کردنیان به‌ره‌و وڵاتانێک که به‌های ئه‌م شتانه له خاوه‌ن شته‌کان باشتر ئه‌زانن دروست ببێت. ئه‌م دیارده‌یه‌ش قه‌واره‌یه‌کی جیهانی به‌خۆیه‌وه گرتوه. له‌هه‌مو شوێنه جۆراوجۆره‌کانی دنیادا به‌رچاو ئه‌که‌ون به‌تایبه‌ت له‌و وڵاتنانه‌ی که فه‌رهه‌نگ و زانیاری کۆمه‌ڵگا له به‌ر گرینگی ئه‌و شتانه به باشی نه‌چۆته سه‌ر و هه‌ر به‌و پێیه پرۆسه‌ی ده‌وڵه‌ت بۆ پاراستن و که‌ڵک وه‌رگرتن له‌وان نه‌زۆکه.
ئه‌مانه ئه‌بنه هۆی ئه‌وه‌ی که ئه‌و بانده مافیایه تا راده‌ی له ناو بردنی میراتی نه‌ته‌وه‌یێک و له‌ده‌ست ده‌رهێنانی ئاسه‌واری شارستانیه‌تێک بچنه پێش.
به‌داخه‌وه جم و جۆڵی ئه‌م بانده مافیایه له ئێران به تایبه‌تی له کوردوستاندا زیاتر له هه‌مو شوێنێک ده‌بینین. که‌م ناوچه و ئاسه‌وار و ته‌نانه‌ت شوێنی پیرۆزی ئایینیش ماوه که ده‌ستی ئه‌م تاقمه جه‌رده‌ی پێ نه‌گه‌یشتبێ.
به‌رچاوترین تایبه‌ت‌مه‌ندی بۆ ناسینی ئه‌م بانده ئه‌وه‌یه که هه‌م له باری مادیه‌وه‌و هه‌م له باری ته‌نزیماته‌وه خاوه‌ن توانایه‌تی گه‌وره‌ن هه‌ربۆیه ئه‌توانن له ناوچه‌دا که‌سانی سه‌ربه‌خۆیان وه‌دۆزن، بیان‌کڕن، رێگای یاسایی و نایاسی وه‌دۆزن و ته‌نانه‌ت به بێ ئه‌وه‌ی ترسێکیان هه‌بێت له به‌رچاوترین و سه‌ره‌ڕێ‌ترین شوێندا ده‌سبده‌نه هه‌ڵدانه‌وه‌ی زه‌وی، ئه‌مانه هه‌موی ده‌ریده‌خه‌ن که ناوچه‌که‌مان له‌به‌ر ده‌م هێرشێکی دارێژراو و ترسناکه و پێویستی به وشیاری و به‌رگریێکی ده‌ست به‌جێیه.
رۆژ نیه هه‌واڵی تازه‌ی دۆزینه‌وه‌ی ئاسه‌وارێکی کۆن و هه‌ڵدانه‌وه‌ی ناوچه‌یه‌کی نوێ به گوێ نه‌گات به بێ ئه‌وه‌ی بزانرێ ئه‌م ده‌ستکردانه چیان به‌سه‌ردێ و بۆکوێ ئه‌چن به بێ ئه‌وه‌ی که به‌رپرسی به‌رگری ئه‌م کارانه ئاشکرا بێت. گومان له‌وه‌دانیه که ده‌ست رۆیشتوان و تاقمێک له خاوه‌ن پاره‌کانی ناوچه، ئه‌و که‌سانه‌ی هه‌ر به‌م خۆفرۆشیانه گه‌یشتونه ناو و ناوبانگێ ده‌ستیان له‌م چه‌شنه کارانه‌دایه. وه‌ده‌ست هێنانی ئامێری تایبه‌ت بۆ دۆزینه‌وه ژێر خاکیه‌کان و دروست کردنی تاقم و ده‌سته‌ی مافیایی، هه‌ر به زه‌بری پاره و نه‌ترسی و روسوریه‌کی مه‌زنه‌وه ئه‌کرێ! ئه‌گه‌ر چی نامه‌وێ راسته‌وخۆ قامک بخه‌مه سه‌ر جه‌ماعه‌تێکی تایبه‌ت و مه‌به‌ست خستنه ژێر پرسیاری ئۆرگان و به‌رپرسیاره‌تیه‌کی مه‌علوم و تایبه‌تی حکومه‌تی نیه و له‌گه‌ڵ ئه‌و بڕوایه‌ش که به‌رگری کردن له‌م کرداره کاری تاکه که‌س و نوسراوه‌یه‌کی ئاوا نیه له هه‌مان کاتدا دو به‌رپرسی سه‌ره‌کیش ئه‌بینم: یه‌که‌م ده‌وڵه‌ت به گشتی و به هه‌مو ئۆرگانه پێوه‌ندی‌داره‌کان به‌م ئیشه‌وه له سه‌ره‌تادا ئه‌گه‌ر ده‌وڵه‌ت پرۆسه‌یه‌کی داڕێژراو و کارامه‌ی وه‌ک دامه‌زرانی لێژنه‌ی تایبه‌ت به‌م ده‌ستکردانه و له پاڵ ئه‌وه‌شدا کردنه‌وه‌ی په‌یمانگای زانستی بۆ ئه‌م به‌شه له زانست له شاره جیاجیاکانی کوردستان ئه‌کرده‌وه، وه‌ها که رون بوایه قازانج و به‌هره‌ی ئه‌م ئاسه‌وارانه بۆ خاوه‌نه‌کانی ئه‌گه‌ڕێته‌وه ئه‌وکاته خه‌ڵک به گشتی ده‌ستی هاوکاریان بۆ لای راده‌کێشاو له ماوه‌یه‌کی که‌مدا قه‌ڵاچۆی هه‌رچی ماڵه‌کی و ده‌ره‌کی ده‌کراوه‌و ناسنامه‌ی نه‌ته‌وه و وڵاتێک له مه‌ترسی له‌ناوچون قوتار ئه‌بو.ئێستاش ئه‌گه‌ر به‌رپرسان بیانه‌وێت کارێ بکه‌ن ئه‌بێ خۆ له ژست گرتن و دروشمدان و هه‌ڕه‌شه‌ی خۆڕا لێکردن دورخه‌ن و به کرده‌وه نیشان بده‌ن نایانه‌وێت چیدی دزان مێژوی وڵاتێک له‌ناو به‌رن ئه‌بێ له‌و چوارچێوه وا بڕۆنه پێش و جیاواز له‌وه هیچ هه‌وڵێکی دی به ئامانج ناگات و ئه‌وده‌مه که کات له ده‌ست بچێت وئیتر ناتوانین پاساوێک بۆ گوناهه‌کانمان بدۆزینه‌وه. دوهه‌م کۆمه‌ڵگا و به‌تایبه‌ت رۆشنبیران نابێ بێده‌نگ بن و له‌گه‌ڵ رون کردنه‌وه‌ی راستیه‌کان، خه‌ڵقانی نه‌زان له‌و مه‌ترسیانه‌ی به هۆی ئه‌و کرده‌وانه‌دا دروست ده‌بن، ئاگا وه‌که‌ن. ئه‌م ئه‌رکه کاتێ قورستر ئه‌بێ که بزانین ئێستا گه‌ڕان بۆ دوای مت و مو وه‌ک کردارێکی باوی خه‌ڵقی لێهاتوه هه‌مو هه‌وای گه‌ڕان به دوای دهستکرده کۆنه‌کانیان که‌وتۆته سه‌رو بوه به ئاواتێکی کۆمه‌ڵایه‌تی.
له راستیدا ئه‌گه‌ر نه‌ته‌وه‌ی ئێمه به‌های ئه‌و شتانه‌ی بزانیایه ئه‌وه به هیچ به‌هایه‌ک ئاماده‌ی له‌ناو بردنی نه‌ده‌بو. ئێستاکه نه‌وه ناڕه‌سه‌نه‌کانی نه‌ته‌وه‌یه‌ک به ده‌ستی خۆیان میراتی چه‌ن هه‌زارساڵه‌ی خۆیان پێشکه‌ش به نه‌یاره‌کانیان ئه‌که‌ن. ئایا باشترین شوێن بۆ مانه‌وه‌یان هه‌ر ژێر خاک نیه؟ هه‌ر ئه‌و باوه‌شه‌ی که هه‌زاران ساڵه ئاگاداری ئه‌و شتانه‌ی کردوه به‌و هیوایه‌ی که نه‌وه‌کانیان که‌ڵکی لێ وه‌ربگرێ و بیانناسن و خۆیانی پێ بناسێنن؟ ئه‌مه تڕاژیدیایه‌کی مه‌زنی هه‌زاره‌ی سێهه‌مه هه‌زاره‌یه‌ک که جگه له ئێمه نه‌ته‌وه‌یه‌کی تیا نه‌ماوه که نه‌ناسرێ.
جیاواز له‌و هه‌مو په‌نجه ره‌شانه‌ی ده‌که‌ونه سه‌ر ژیانمان ئه‌م کرده‌وانه راسته‌وخۆ له ناوبردنی ژینگه‌شه، روخان و له‌ناوچونی دارستانه‌کان زه‌ویو زاره‌کان ئاکامێکی دیکه‌ی ئه‌م کردارانه‌یه. واباشه له چوارچێوه‌ی لێژنه‌ی سه‌وز پاراستنی ژینگه‌وه که شێوه‌ی یاسایی به خۆوه گرتوه له‌سه‌ر ئه‌م به‌شه هه‌وڵه‌کان یه‌ک خه‌ین که لانی‌که‌م له‌وه زیاتر شوێنی ژیانمان لێ تێک نه‌چێت. له کۆتاییدا ته‌نیا هیوام ئه‌وه‌یه که چیدی مێژومان، ناسنامه‌مان، میراتمان له مۆزه‌خانه‌کان و کتێب و زمانی غه‌واره‌کانه‌وه نه‌یه‌ته ده‌ر و ده‌بێ بزانین هه‌ر نه‌ته‌وه‌یه‌ک نه‌توانێ مێژوی خۆی بناسێ مه‌جبوره که دوپاتی وه‌کات بۆیه ئه‌بێ له سه‌ر پڕۆسه‌یه‌کی جوان و به‌رده‌وام بگه‌ینه ئه‌م مه‌نتیقه گشتیه که ئه‌بێ خۆمان خۆمان بناسین.
عه‌زیز نویدی
حمایت جهانی از محیط زیست
امروزه مسائل مربوط به محیط‌زیست به دلیل اهمیت وافری که دارند، ابعادی فراملیتی پیدا کرده‌است و این واقعیت که بروز مشکلات و معضلات در هر نقطه از زمین میتواند پیامدهای مختلفی در دیگر نقاط به‌همراه داشته باشد، عامل همفکری و همکاری جهانیان در امر محیط‌زیست و حفاظت از آن شده است. هر ساله، هفته محیط‌زیست با ارائه شعارهای جدید در جهت تبلیغ، تشویق و یادآوری در امر حفظ محیط‌زیست برگزار شود که در سال 79 این هفته از 16 تا 22 خرداد با شعار جهانی زمان عملکردن فرارسیده (TIME TO ACT) از سوی نهادها و ارگانهای مختلف مورد توجه قرارگرفت. در این شعار، تمامی آحاد جامعه از کوچک‌ترین جزء یعنی خانواده تا بزرگ‌ترین جزء آن یعنی کلیت جامعه جهت مشارکت در حفظ محیط‌زیست فرا خوانده شده است.
نگاهی اجمالی به وضعیت کنونی محیط‌زیست گویای این واقعیت است که از بدو آشنایی انسان با کشاورزی، ایجاد انقلاب صنعتی و بدنبال آن اکتشافات جدید علمی در زمینههای پزشکی و رشد سریع جمعیت جهان باعث استفاده‌های نادرست از منابع طبیعی شده است و روز به روز بر معضلات و مشکلات و تخریب محیط‌زیست قدم برداشته است تا جایی که امروزه زنگ خطر تخریب و نابودی محیط‌زیست به صدا درآمده و تمامی افراد را به این فکر وا داشته است که بایستی کاری کرد و این روند تخریب را کاهش داد.
با دقت در شعار عاشقان محیط زیست که «تنها یک زمین داریم» می‌توان دریافت که تنها یک کره قابل زیست در اختیار تمامی جامعة بشری قرار دارد و هرگونه رفتاری در آن بازتابی عمومی خواهد داشت و حل مسائل و معضلات زیست‌محیطی نقش بسیار تعیین کننده‌ای در تداوم حیات بشری دارد.
هم‌اکنون شواهد دردناک و نگران کننده‌ای از تخریب محیط‌زیست از قبیل: (نابودی جنگلها، آلودگی آب، هوا، خاک و مواد غذایی، گرم‌شدن هوای کره زمین و ده‌ها معضل دیگر) در مقابل دیدگانمان قرار دارد، افزایش سریع جمعیت کره زمین نیز به دلیل بهره‌گیری از حداکثر امکانات و مصرف بیش از حد انرژی خود اصلی‌ترین عامل تخریب محیط‌زیست می‌باشد.
وجود این نگرانی‌ها در مورد مسائل محیطی، منجر به برگزاری نخستین اجلاس جهانی محیط زیست در استکهلم سوئد (1972) گردید. این کنفرانس توسط سازمان ملل متحد با عنوان انسان و محیط زیست، و به منظور رسیدگی به مسائل محیط زیست و آگاه‌کردن جهانیان از آثار زیانبار برخی فعالیت‌هاک بشر در محیط طبیعی، برگزار گردید. بدنبال این کنفرانس ارگانی به اسمUNEP (United Nation Environment Program) در سازمان ملل به منظور تنظیم و هماهنگی تلاش‌های سازمان ملل در مورد حفظ محیط زیست شکل گرفت که هر ساله با انتخاب یک شعار و محور اساسی توجه و حساسیت جهانیان و ملل آگاه را به مسائل و مشکلات موجود معطوف می‌کند. نمونه‌ای از شعارهای سازمان ملل در سال‌هاک قبل عبارتند از: فقط یک زمین؛ اسکان بشر، آب؛ جانمایه حیات، توسعه بدون تخریب، آب‌هاک زیرزمینی و مواد شیمیایی سمی،…
بیست سال پس از گذشت کنفرانس استکهلم در ژوئن 1992 اجلاسی در پایتخت برزیل تشکیل شد که در بیش از 180 کشور جهان حضور داشتند. در این کنفرانس بیانیه مشتمل بر 27 اصل به تصویب رسید که در آن مبنای رفتاری مردم جهان نسبت به محیط زیست و توسعه بیان شده است که در زیر به تعدادی از این اصول اشاره خواهد شد.
اصل 1- انسان محور اصلی توسعه پایدار و شایسته برخورداری از زندگی سالم، پربار و هماهنگ با طبیعت است.
اصل2- بنابر منشور سازمان ملل متحد و قواعد بین المللی، تمام دولتها اختیار تام دارند که در جهت سیاستهای زیست محیطی و توسعه خود، از منابع طبیعی خود استفاده نمایند، مشروط به اینکه متعهد شوند اقدامی که در محدوده اختیارات قانونی و تحت کنترل آنان صورت می‌گیرد به محیط زیست سایر کشورها آسیب نرساند.
اصل4- جهت رسیدن به توسعه پایدار، محافضت از محیط زیست باید جزء لاینفک برنامه های توسعه باشد و نباید آنها را جدا از هم تلقی کرد.
اصل7- دولتها باید با برخورداری از روح مشارکت جهانی در حفاظت، حمایت و سلامتی اکوسیستم زمین بکوشند.
اصل8-ترویج سیاستهای درست و مناسب تولید، مصرف وکنترل جمعیت.
اصل11-کشورها باید قوانین زیست محیطی نیرومندی وضع کنند.
اصل14- دولتها باید در ممانعت یا جلوگیری از تعویض یا انتقال هر نوع فعالیت یا موادی که باعث تخریب جدی محیط زیست شود یا معلوم شده باشد که برای سلامتی بشر مضر است، با یکدیگر همکاری نمایند.
اصل 20- بانوان نقش حیاتی در نحوه بهره برداری و توسعه زیست محیطی دارند. لذا مشارکت همه جانبه آنان برای دستیابی به توسعه پایدار ضروری است.
اصل 22- بومیان وجوامع آنان و سایر اجتماعات محلی، به سبب شناخت و تجربه های سنتی شان، نقش مهمی در اداره و توسعه محیط زیست به عهده دارند.کشورها باید هویت، فرهنگ و علایق آنان را برسمیت شناخته و حمایت نمایند و امکانات لازم را برای مشارکت فعالانه آنان در توسعه پایدار فراهم آورند.
اصل24- جنگ ذاتا مانع توسعه پایدار است، از اینرو کشورها باید به قوانین بین‌المللی حفظ محیط زیست در زمان جنگ احترام بگذارند.
اصل25- صلح، توسعه و حفاظت زیست محیطی، لازم و ملزوم یکدیگرند.
توجه به بندهای مصوب کنفزانس ریو در برزیل،گویای این واقعیت است که بهبود کیفیت زندگی بشر-که در گرو حفاظت واستفاده منطقی از منابع موجود ونیز پیشگیری و یا کاهش انواع آلودگی‌هاست - امری کشوری،منطقه‌ای و یا حتی قاره‌ای نیست بلکه پدیده‌ای فراگیر است که نگرانی جامعه جهانی را برانگیخته است. بهبود وضعیت موجود نیازمند یک خواست و اراده جهانی است که سبب دگرگون شدن بنیادهای فکری سودجویانه فعلی و تبدیل آن به تفکر مبتنی بر توسعه پایدار گردد.
با توجه به واقعیتهای موجود بویژه در کشور ایران، بکارگیری برخی راهکار‌ها میتواند در حل بعضی از مشکلات محیطی، ایجاد زمینههای تحقیق، پژوهش و مطالعات زیست محیطی، حمایت کامل قانونی از منابع طبیعی با ضمانت اجرایی کافی، جلب کمک و مشارکتهای مردمی در حفظ محیط زیست، پشتیبانی مالی دولت از تشکلها و انجمنهای حامی محیط زیست، ارائه الگو‌های مناسب و صحیح در مسائل تولید و مصرف در جامعه، بازیافت مواد زباله‌ای، استفاده از کلیه امکانات رسانه‌های گروهی-آموزش، تبلیغات و تهیه متون ترویجی در راستای ارتقاء سطح کمی و کیفی فرهنگ محیط زیست در بین اقشار مختلف مردم در در سنین مختلف-، افزایش نقش زنان و جوانان جامعه در ترویج تفکر زیست محیطی، ودر نهایت ارائه راهکارهای تعدیل و کنترل جمعیت در شهر‌ها و روستاها و درکل کاهش جمعیت میتواند از بروز مشکلات معضلات محیطی ناشی از افزایش جمعیت در آینده جلوگیری نماید.
دولتی- بانه
عوامل تخریب جنگلهای کردستان را بشناسیم.
مساحت جنگلهای طبیعی کردستان در حال حاضر در حدود 320.000هکتار است در حالیکه در گذشته نه چندان دور مساحت این جنگلها 500.000هکتار بوده است. جنگلهای منطقه در حال حاضر یکی از اجزاء لاینفک تأمین معیشت جوامع روستائی بطور اخص و جوامع شهری بطور اعم می‌باشد.
مهمترین عوامل اصلی تخریب جنگلهای کردستان عبارتند از:
1- افزایش جمعیت جنگل‌نشین و حاشیه‌نشین:
از مهمترین عوامل مؤثر و مهم در کاهش کمی و کیفی جنگلها را می‌توان پراکندگی بیش از حد دهات و روستاها در اقصی نقاط مناطق جنگلی و بالا بودن تراکم جمعیت در واحد سطح نام برد.
2- تبدیل جنگل به اراضی زراعتی و باغات میوه:
چون اکثریت جنگلهای بلوط، در مناطق کوهستانی و مرتع واقع شده‌اند، مناطق کم‌شیب و مستعد آن باقی مانده‌اند، بنابراین با گذر از جنگل و شناسائی مناطق مناسب نسبت به پاکتراشی و کف بْرکردن کلیه درختان و درختچه‌ها در طی چند سال اقدام کرده و آن را به زمین زراعتی تبدیل می‌کنند.
3- قطع درختان جنگلی برای تأمین سوخت زمستانی:
متأسفانه در طول سالهای گذشته بدلیل کمی سوختهای فسیلی ناشی از جنگ تحمیلی و در حال حاضر نیز بعلت ناینده جمعیت، افزایش سریعی در تعداد دامهای موجود، برای تأمین لبنیات، تولید پشم، فروش دام و ایجاد کار و اشتغال آغاز شده است. بعلت اینکه دامها مخصوصاً بْز از نهالها و شاخه و برگ درختان تغذیه می‌کند در نتیجه موجب نابودی جنگلها می‌گردد.
4- سرشاخه‌زنی درختان بلوط توسط دامداران به منظور تأمین علوفه زمستانی دامها:
که این عمل موجب کاهش کیفی و کمی جنگلها گشته و باعث فرسایش خاک، بدفرم شدن درختان، توقف یا کندی رشد قطری و ارتفاعی درختان و نیزکندی زادآوری و تجدید حیات درختان جنگلی می‌شود.
5- استفاده سنتی از درختان بلوط، بعنوان مصالح ساختمانی و آلات و ابزار کشاورزی:
به استثنای موارد خاصی که تا حدودی سبب تغییر بافت، خانه‌های روستایی شده‌اند، هنوز هم استفاده از تنه‌های راست و صاف درختان بلوط، بعنوان تیر ساختمانی رایج و معمول است. از طرف دیگر چون پشت بامها را با گل می‌پوشانند لذا از شاخه و برگ درختان و تیرکهای چوبی بعنوان تأمین مصالح ثانویه روی تیرهای سقف خانه‌ها استفاده می‌کنند.
6- پائین بودن فرهنگ منابع طبیعی در بین اقشار مختلف مردم:
بویژه در مورد جنگلها و مراتع منطقه و شیوه بهره‌برداری از آنها و ارتباط آن با منابع طبیعی و عدم اطلاع آنان از وخامت و نابودی منابع طبیعی که چاره آن فقط آموزش تدریجی اصول حفاظت منابع طبیعی به روستائیان، جنگل‌نشینان و کشاورزان می‌باشد.
7- آتش‌سوزیهای عمدی یا اشتباهی:
8- بهره‌برداری نادرست، غیراصولی از شیره سقز درختان بنه
9- بهره‌برداری نادرست از گالهای صنعتی درختان بلوط از جمله گال مازوج و خرنوک و… که گاهی بهره‌برداران موجب شکستن شاخه‌های درختان می‌شوند.
10- بهره‌برداری از معادن سنگ و جاده‌سازی در مناطق جنگلی که موجب تخریب جنگلها می‌گردد.
11- ذغال‌گیری
12- چرای مفرط دام
13- جمع‌آوری بذر درختان بلوط توسط دامداران و جنگل‌نشینان:
بدلیل اینکه سنجاب در داخل تنه درختان جنگلی زندگی می‌کند لذا شکارچیان اقدام به سوراخ کردن تنه درختان بوسیله تبر می‌نماید که این امر موجب از بین رفتن درختان می‌شود.
14- آفات و بیماریهای گیاهی و گیاهان انگلی از جمله دارواش یا موخور که موجب تضعیف درختان می‌شوند.
15- خشکسالیها
16- بهره برداری از درختان جنگلی جهت تهیه صنایع دستی و استفاده در صنعت نجاری
17- سایر عوامل طبیعی مانند سیل و طوفان، رعد و برق، زلزله و بهمن و….
کریم شریفی